Jest to podejście psychoterapeutyczne wywodzące się z Terapii Poznawczo-Behawioralnej. Integruje ono terapię poznawczo-behawioralną, psychodynamiczną oraz terapię Gestalt. Ojcem Terapii Schematów jest Jeffrey E. Young. Stworzył on Terapię Schematów przede wszystkim po to, by pomóc pacjentom zmagającym się z zaburzeniami osobowości oraz innymi chronicznymi problemami. Zaburzenia te to autodestrukcyjne wzorce życiowe, które przynoszą pacjentom ogromne nieszczęście. Tacy pacjenci często przychodzą na terapię z destrukcyjnymi schematami, które przeszkadzają im w normalnym funkcjonowaniu. Schematy te często są sztywne i trudne do zmiany. Podtrzymywane są one przez czynniki behawioralne, emocjonalne i poznawcze.
Autor wyróżnił 18 wczesno dezadaptacyjnych schematów.
(Wczesne dezadaptacyjne schematy)
Niestabilność i rozłączenie
Pierwsze 5 schematów bądź inaczej nazywanych pułapkami życiowymi odnosi się do braku bezpieczeństwa i ochrony w twoim dzieciństwie, jakości kontaktów społecznych i samooceny.
- Porzucenie/ Niestabilność w Relacjach (AB)
Osoby posiadające ten schemat mają bardzo silne przeczucie, że ludzie których kochają zostawią ich i będą już zawsze samotni. Lęk przed osamotnieniem pojawia się bardzo często bądź zawsze gdy tylko wyobrażą sobie, że ich bliscy umrą, zostawią ich bądź porzucą. Z powodu tych przekonań kurczowo trzymają się swoich bliskich w konsekwencji odpychając innych od siebie.
- Brak Zaufania/ Nadużycie (MA)
Schemat ten odnosi się do osób, które uważają, że ludzie mogą ich skrzywdzić, oszukać, zranić, poniżyć, bądź wykorzystać. Mając tę pułapkę osoby takie nie pozwalają innym zanadto się zbliżać. Oczekują zawsze zdrady i zranienia przez najbliższych. Unikają związków lub tworzą powierzchowne relacje, które często nie mają szansy na rozwinięcie. Zwykle osoby te dobierają sobie ludzi którzy ranią i traktują ich bardzo źle, co z kolei budzi w takiej osobie chęć zemsty.
- Deprywacja Emocjonalna (ED)
Osoby z tym schematem uważają, że ich potrzeba miłości nigdy nie zostanie zaspokojona w sposób adekwatny. Bardzo często osoby te wybierają do związku osoby zimne, nieprzystępne i z góry skazują związki te na niepowodzenie. Są 3 główne rodzaje emocjonalnej deprywacji: pozbawienie troski, empatii i ochrony.
- Niepełnowartościowość / Wstyd (DS)
Pułapka ta sprawia, że osoby postępujące według tego schematu czują się głęboko niedoskonałe i nieatrakcyjne. Jest się pewnym, że nikt nas nie pokocha. W dzieciństwie często te osoby były krytykowane za błędy. W tym schemacie często ludzie obwiniają się, twierdzą że są niewarci miłości i boją się jej, stale oczekując odrzucenia.
- Izolacja Społeczna / Alienacja (SI)
Pułapka ta dotyczy więzi z przyjaciółmi i rówieśnikami. Schemat ten wiąże się z uczuciem odizolowania od innych ludzi. W dzieciństwie często osoby te były odrzucane przez rówieśników ponieważ miały inne zainteresowania, cechy itp. W dorosłym życiu podtrzymują ten schemat przez unikanie zaangażowania w relacje społeczne.
Uszkodzenie Autonomii i Niezależności
Kolejne 4 schematy dotyczą przede wszystkim braku wiary w możliwość zachowania autonomii, odrębności, poczucie, że nie jest się w stanie samodzielnie i dobrze funkcjonować. Środowisko wychowania mogło obniżać pewność siebie, negować lub kwestionować opinie i uczucia dziecka, możliwa nadopiekuńczość, brak zachęcania do pozarodzinnych aktywności.
- Zależność/ Poczucie Niekompetencji (DI)
Ta pułapka sprawia, że życie przytłacza, osoby te sprawiają wrażenie jakby nie radziły sobie w świecie, potrzebując pomocy innych. Mają trudności z podejmowaniem decyzji. Często brak takim osobą wiary w swój własny osąd. Poczucie niekompetencji często jest bardziej wyimaginowane niż realne, jednak, niestety czasami tak nie jest.
- Podatność na Zranienie albo Chorobę (VH)
Podstawowym uczuciem posiadając tę pułapkę jest lęk. Katastrofa nadchodzi a pacjentom, którzy w nią wpadają brak zaradności aby się z nią uporać. To oznacza, że pacjenci wyolbrzymiają ryzyko niebezpieczeństwa a minimalizują swoje zdolności do poradzenia sobie z taką sytuacją. Osoby takie które tkwią w tej pułapce są hipochondrykami, cierpią na ataki paniki. Przejawiają wzmożoną czujność w stosunku do tego co dzieję się w otoczeniu lub tego co dotyczy ewentualnej choroby.
- Usidlenie / Niedorozwinięte Własne „Ja” (EM)
Wpadając w tę pułapkę pacjent ma poczucie zachwiania odrębnej tożsamości. Zaniedbuje własny, osobisty rozwój, będąc przesadnie zaangażowanym w relacje z inną osobą/ osobami, mając poczucie „zlewania się” z nimi. Wpadając w ten schemat pacjent ma przekonanie o potrzebie obecności i wsparcia innych do przetrwania. Często towarzyszy mu uczucie pustki i braku celów wyznaczających kierunek w życiu.
- Porażki/ Skazania na Niepowodzenia (FA)
Będąc w tej pułapce, niezależnie od tego czy pacjent wydaje się osiągać sukces, czy nie, przez większość czasu doświadcza siebie jako porażki. Schemat ten wzmacniany jest przez unikanie, co oznacza, że pacjenci stosują ucieczkę jako sposób radzenia sobie.
Uszkodzenia granic
Następne 2 schematy charakteryzują się brakiem odpowiedzialności wobec innych lub wobec obowiązków. Bardzo często wewnętrzne granice i poszanowania cudzych praw jest bardzo nadwyrężane przez takie osoby. Typowe środowisko wychowania charakteryzuje się brakiem nadzoru, wymagań, niewyciąganiem konsekwencji z działań. Może też być nadmiernie pobłażliwe lub prezentować poczucie wyższości nad innymi. Często brakuje roli przewodnika, brak jakikolwiek prób ukierunkowania dziecka.
- Roszczeniowość/ Wyolbrzymione „Ja” (ET)
Osoby będąc w tej pułapce okazują mało troski i empatii do innych osób. Osoby te nie stosują się do norm społecznych. Uważają, że są ponad prawem. Mają trudności w kontrolowaniu zachowania i emocji.
- Niedostateczna Samokontrola i Samodyscyplina (IS)
Posiadając tę pułapkę pacjenci odczuwają brak kontroli emocji, impulsów. Czują niecierpliwość i frustrację przy realizacji celów, zwłaszcza długoterminowych, nieprzynoszących szybkich, wyraźnych efektów. Bardzo często unikają podejmowania wysiłku, odpowiedzialności, konfrontacji. Uciekając w ten sposób od możliwego dyskomfortu i frustracji.
Skoncentrowanie na innych
(Ograniczenia w wyrażaniu siebie)
Kolejne 3 schematy skupiają się przede wszystkim na innych. Pacjenci zaniedbują własne potrzeby opiekując się innymi. W typowym środowisku była doświadczona warunkowa akceptacja. Potrzeby rodziców traktowane były jako ważniejsze niż potrzeby i uczucia dziecka.
- Podporządkowanie (SB)
Będąc w tej pułapce czujesz się cały czas pod kontrolą innych ludzi, czując się jak maszyna w ich rękach. Wpadając w ten schemat czujesz, że musisz zadowolić dosłownie wszystkich, nawet nieznajomych. Dostosujesz się do innych często po to, by uniknąć odrzucenia i złości.
- Samopoświęcenie/ Nadodpowiedzialność (SS)
Będąc w tej pułapce czujesz się odpowiedzialny za samopoczucie innych. To często wrodzone empatyczne usposobienie, działanie jest dobrowolne. Posiadając ten schemat uważa się, że potrzeby innych są nadrzędne, osoba współczuje cierpieniu innych i ma chęć ulżenia im. Często tłumi gniew. Stale odczuwa poczucie winny, który jest główną siłą napędową, by jednostka stale wracała do samopoświęcenia się innym.
14. Poszukiwanie Aprobaty/ Uznania (AS)
Będąc w tym schemacie nadmierne dąży się do akceptacji, poparcia, uwagi czy podziwu innych. Samoocena zależy od ocen i reakcji otoczenia.
Nieufność i zahamowanie
Ostatnie 4 schematy podkreślają, że obowiązki i zasady dominują nad przyjemnościami. Tłumią spontaniczność. Trzymają się sztywnych wymagań, norm i oczekiwań. Będąc w tych pułapkach często odbija się to na zdrowiu, relacjach, niemożności zrelaksowania się, odczuwania radości. Typowe środowisko: surowe, wymagające i/lub karzące.
15. Negatywizm/ Pesymizm (NP)
Będąc w tej pułapce pacjenci skupiają się na pesymistycznych aspektach, katastrofizują. Umniejszają swoje pozytywy.
16. Tłumienie Emocji (EI)
Dużą trudność sprawia pacjentom wyrażanie uczuć, potrzeb. Dodatkowo osoby takie tłumią gniew i blokują pozytywne impulsy.
17. Bezwzględne Standardy / Hiperkrytycyzm (US)
Pułapka ta często obrazuje bardzo wysokie wymagania skierowane do siebie bądź innych. Nadmierny perfekcjonizm prowadzi do hiperkrytycyzmu i rozczarowania. Podstawowym uczuciem jest presja. Nigdy nie można się zrelaksować i cieszyć się życiem.
18. Nastawienie na Karanie (PU)
Przekonanie, że każdy powinien być karany za popełnione błędy. Jest to tendencja do braku empatii, tolerancji, wyrozumiałości względem siebie bądź innych. Kiedy standardy są niespełnione może wywołać to u pacjentów wrogość i złość.
Terapia Schematów jest rozszerzeniem terapii poznawczo-behawioralnej i zwykle trwa trochę dłużej od 1-3 lat. W trakcie TS często psychoterapeuta odnosi się do dzieciństwa pacjenta. Duży nacisk kładziony jest na empatyczną relacje z pacjentem. Ponadto, stosuję się wiele technik wyobrażeniowych i pracę z krzesłami, która ma na celu rozróżnienia trybów. Celem terapii jest przede wszystkim wzmacnianie trybów zdrowych i empatyczna opieka nad swoim wrażliwym dzieckiem.
TS przebiega w określony sposób. Psychoterapeuta diagnozuje, edukuje i pomaga pacjentowi w identyfikacji nieadaptacyjnych schematów jak i trybów. Następnie pracuje się nad zmianą poznawczą, emocjonalną, behawioralną, by móc zaspokoić podstawowe potrzeby w adaptacyjny sposób.
Autor przedstawił tryby, które dotyczą dominującego stanu w jakim znajduję się pacjent. Tryby są aktywowane przez nas wszystkich i uruchamiane przez różne sytuacje życiowe. Psychoterapeuta uczy pacjenta rozpoznawać je po to by poza sesjami pacjent umiejętnie nimi zarządzał np. blokując tryby karzące i wymagające, broniąc się przed nimi i otaczając empatyczną opieką samego siebie.
Tryby dziecięce
- Wrażliwe dziecko
Uruchamia się wtedy, gdy podstawowe potrzeby nie są spełnione. W trybie tym osoby są smutne, zagubione, bezradne.
- Rozzłoszczone dziecko
- Rozwścieczone dziecko
- Impulsywne dziecko
- Niezdyscyplinowane dziecko
- Szczęśliwe dziecko
Tryby dysfunkcjonalnego radzenia sobie
- Uległy poddany
- Odłączony obrońca
- ( Unikający obrońca )
- Odłączony samoukoiciel
Tryby nadkompensacyjne
- Samopowiększacz (Megaloman)
- Atakujący obrońca (tryb znęcania się i ataku)
- (Obsesyjny perfekcjonistyczny kontroler)
Tryby dysfunkcjonalnego rodzica
- Karzący rodzic
- Wymagający rodzic
Zdrowy tryb
- Zdrowy dorosły
Każde dziecko ma potrzeby emocjonalne. Jeśli nie są one spełniane przez opiekunów (rodziców) to wtedy powstają dysfunkcyjne schematy. Young podzielił te potrzeby na sześć kategorii. Zadajmy sobie pytanie: czego potrzebuje dziecko, by prawidłowo się rozwijać?
- Podstawowego bezpieczeństwa,
- Kontaktu z innymi,
- Autonomii,
- Poczucia własnej wartości,
- Autoekspresji,
- Rozsądnych, realnych ograniczeń.
Warto rozważyć taką formę terapii jeśli zmagasz się z zaburzeniami osobowości takimi jak: Borderline, Narcystycznej, Zależnej, Unikającej, Obsesyjno-Kompulsywnej. Obecnie wiemy, że terapia schematów pomoże Ci nawet jeśli masz długotrwałe problemy obejmujące różne sfery życia i funkcjonowania: rodzinę, związki, przyjaciół, szkołę czy pracę, zaburzeń odżywiania, urazów z dzieciństwa, np. dzieci z rodzin dysfunkcyjnych – DDD i innych nawracających zaburzeń oraz problemów, np. toksyczne relacje, unikanie bliskości, konflikty w relacjach. Jeśli chcesz przepracować, któreś pułapki życiowe, zapraszamy do kontaktu. Terapią schematu pracujemy w Warszawie, Ostrowi Mazowieckiej i Olsztynie.
